مرخصی زایمان از حقوق مهم و اساسی زنان باردار است که به مراقبت از خود و نوزادشان کمک می‌کند. دریافت مرخصی بارداری بر سلامت روحی و جسمی مادر و نوزاد تاثیر بسزایی دارد. اما شرایط استفاده از مرخصی زایمان و نحوه دریافت این نوع مرخصی در ایران چه صورت است؟ شرایط مرخصی زایمان مردان چیست؟ و مدت زمان مرخصی زایمان چقدر است؟
در این مقاله قصد داریم با پاسخ به سوالات اشاره شده، به تعریف، بررسی قوانین، شرایط، نحوه دریافت و حقوق مرخصی زایمان در ایران بپردازیم. پس تا انتها با این مقاله همراه باشید.
مرخصی زایمان چیست؟
مرخصی زایمان نوعی مرخصی است که مادران (یا پدر و مادر) اندکی قبل و بعد از زایمان از آن استفاده می‌کنند. هدف از مرخصی زایمان، دادن زمان کافی به مادران برای زایمان، گذراندن دوران نقاهت و مراقبت از خود و نوزاد قبل از بازگشت به کار است. در این مدت، کارفرما موظف است که شغل کارمند را حفظ نموده و حقوق و بیمه او را پرداخت کند.
مطالعات نشان داده است که مرخصی زایمان هم برای مادر و هم برای نوزاد فواید زیادی دارد. این مرخصی می‌تواند به کاهش میزان مرگ و میر نوزادان، کمک به افزایش طول مدت شیردهی، پیوند بهتر مادر و نوزاد و به طور کلی بهبود سلامت روان پس از زایمان کمک کند. همچنین، ارائه مرخصی بارداری برای کارفرمایان نیز مزایایی از جمله افزایش رضایت شغلی، تعهد سازمانی و کاهش نرخ ترک کار از سوی زنان را به همراه دارد.
علاوه بر مرخصی قانونی، برخی از کارفرمایان ممکن است در قراردادهای کاری خود مزایای اضافی از جمله افزایش مرخصی زایمان را به مادران شاغل ارائه دهند.
مطالب مرتبط: اهمیت خود مراقبتی و راهکارهای آن
اهمیت مرخصی زایمان
مرخصی زایمان به دلایل مختلفی حائز اهمیت است:
- سال اول پس از بارداری برای نوزاد و مادر بسیار مهم است. مرخصی زایمان به زنان این امکان را می‌دهد که بدون هیچ گونه استرس و نگرانی مالی در این مدت، از خود و نوزادشان مراقبت کنند.
- عدم وجود نگرانی مالی در دوران مرخصی بارداری و زایمان، به حفظ سلامت روحی زنان کمک می‌کند. همچنین خطر ابتلا به افسردگی پس از زایمان را که به دلیل استرس، احساس گناه، نگرانی، غم و اندوه ایجاد می‌شود و در زنان بسیار شایع است، کاهش می‌دهد.
- این نوع مرخصی کمک می‌کند تا زنان بتوانند موقعیت شغلی خود را حفظ کرده و پس از اتمام دوران مرخصی بدون نیاز به پیدا کردن کار جدید، به سرعت به سرکار بازگشته و به کارشان ادامه دهند.
حقوق و قوانین مربوط به مرخصی زایمان در ایران
مرخصی زایمان نوعی از مرخصی است که مدت زمان آن از مرخصی استحقاقی و یا مرخصی استعلاجی کارمند کسر نمی‌شود. در این مدت حقوق کارمند پرداخت شده و مدت مرخصی زایمان جزو سابقه کار و بازنشستگی کارمند محسوب می‌شود. براساس کنوانسیون شماره ۱۸۳ سازمان کار جهانی (ILO)، حداقل مدت مرخصی زایمان باید ۱۴ هفته باشد و توصیه می‌شود که به ۱۸ هفته افزایش یابد. ایران هنوز این کنوانسیون را تصویب نکرده است.
در سال 1392، قانون حمایت از خانواده و جوانان در مجلس شورای اسلامی به عنوان اقدامی برای افزایش نرخ باروری در ایران تصویب شد و براساس بخشنامه جدید مرخصی زایمان از ۶ ماه به ۹ ماه افزایش یافت. مدت زمان مرخصی زایمان برای بارداری ۹ ماه و برای بارداری چندقلو ۱۲ ماه است. زنان شاغل در ایران در صورت زایمان، امکان دریافت ۹ ماه مرخصی با حقوق کامل دارند که حداقل ۳ ماه از این مدت باید پس از زایمان باشد و بقیه را می‌توانند در دوران بارداری استفاده کنند.
در سال ۱۴۰۰، با صدور حکم رئیس‌جمهور، قانون حمایت از خانواده و جوانان به وزارت بهداشت و ریاست جمهوری برای اجرا ابلاغ شد. براساس این قانون، مادرانی که دوقلو یا چندقلو باردار هستند می‌توانند تا یک سال مرخصی زایمان با حقوق کامل بگیرند.
حقوق و کمک هزینه بارداری در ایام مرخصی، توسط سازمان تامین اجتماعی به مادران ارائه می‌شود. این کمک هزینه معادل دو سوم حقوق کارمند است که به مدت 6 ماه توسط سازمان تامین اجتماعی پرداخت می‌شود. با این حال، کارفرمایان نیز تعهدات خاصی در این دوره دارند. به عنوان مثال، پاداش، عیدی و غیره باید توسط کارفرما پرداخت شود. همچنین، کارفرما نمی‌تواند زنان شاغل را در دوران بارداری و پس از زایمان به علت عدم توانایی یا کارآمدی اخراج کند. اگر کارفرما خلاف این قانون عمل کند، مجبور به پرداخت جبران خسارت به کارمند خواهد بود. همچنین، کارمند می‌تواند در این شرایط از بیمه بیکاری خود استفاده کند.
در صورتی که در زمان بارداری، براساس تشخیص پزشک، فرد نیاز به استراحت داشته باشد، می‌تواند با دریافت گواهی از پزشک، از مرخصی استعلاجی خود (بدون تاثیر بر مدت زمان مرخصی زایمان) استفاده کند.
مطلب مرتبط: 10 مورد از رفتارهای نامناسب در محل کار که باید از انجامشان خودداری کنید
شرایط، نحوه و مراحل دریافت مرخصی زایمان در ایران
حق مرخصی زایمان به زنان شاغل در دولت، بخش خصوصی و کارگران روزمزد تعلق می‌گیرد. برای دریافت این نوع مرخصی، زنان شاغل باید حداقل ۶ ماه قبل از زایمان به کارفرمای خود اطلاع دهند و گواهی پزشکی مبنی بر تاریخ تخمینی زایمان را تحویل دهند. همچنین باید فرم درخواست مرخصی را پر کرده و به کارفرما یا سازمان تابعه تحویل دهند. گواهی پزشک معالج یا بیمارستان به مدت ۳۰ روز و دفترچه درمانی نیز باید به شعبه بیمه تامین اجتماعی ارائه داده شود.
برای دریافت کمک هزینه بارداری از تامین اجتماعی، لازم است مدارک زیر را به شعبه بیمه خود تحویل دهید:
- دفترچه بیمه
- گواهی پزشک
- تاییدیه مرجع پزشکی
- درخواست کتبی
- کپی گواهی تولد نوزاد
- اصل و کپی شناسنامه فرد بیمه شده و نوزاد
- کپی از تمام صفحات شناسنامه (مادر و پدر)
- خلاصه پرونده ترخیص از بیمارستان
همچنین می‌توانید به صورت غیرحضوری و از طریق سامانه eservices.tamin.ir تامین اجتماعی درخواست مرخصی زایمان خود را ثبت کنید.
چه زمانی برای مرخصی زایمان باید اقدام کرد؟
زنان شاغل می‌توانند حداقل ۳ ماه قبل از زایمان خود، مرخصی زایمان بگیرند و حداقل ۶ ماه قبل از زایمان باید این موضوع را به کارفرمای خود اطلاع داده و گواهی پزشکی را به او تحویل دهند.
شرایط دریافت مرخصی زایمان مردان
ایران یکی از معدود کشورهایی است که به آقایان حق مرخصی زایمان باحقوق را می‌دهد (در حالی که بسیاری از کشورها مرخصی زایمان بدون حقوق را به آقایان ارائه می‌دهند). آقایانی که در قوای ۳گانه و ارگان‌های دولتی، غیر دولتی و عمومی مشغول به فعالیت هستند، در زمان تولد فرزند اول خود می‌توانند از 3 روز مرخصی تشویقی استفاده کنند. دریافت مرخصی زایمان برای آقایان فقط در صورتی قابل اجرا است که همسرشان کارمند دولت یا سازمان‌های عمومی باشند.
مدت مرخصی زایمان برای آقایان فقط ۲ هفته است و در این مدت حقوق کامل پرداخت می‌شود. برای دریافت مرخصی زایمان، آقایان باید گواهی پزشکی و شناسنامه فرزند را به کارفرما یا سازمان تابعه ارائه دهند.
نکاتی برای بازگشت به کار بعد از مرخصی زایمان
دریافت مرخصی زایمان به جای ترک شغل، باعث کاهش مشکلات بازگشت به کار می‌شود و زنان می‌توانند بعد از اتمام دوره مرخصی به کار خود ادامه بدهند. با این وجود، بازگشت به محیط کار پس از ماه‌ها مرخصی و شرایط دشوار نگهداری از نوزاد، می‌تواند با چالش‌هایی همراه باشد. نکات زیر می‌توانند در مواجهه با چالش‌های بازگشت به کار به شما کمک کنند:
- تقسیم وظایف در خانه: شما و همسرتان باید با هم صحبت کنید و ببینید که چه کارهایی را می‌توانید به کمک هم انجام بدهید. برای مثال، می‌توانید نوبتی غذا درست کنید، ظرف بشویید، خرید کنید، یا از فرزندتان مراقبت کنید. این کار باعث می‌شود که فشار روی مادر کمتر شده و بازگشت به محیط کار برای او ساده‌تر شود.
- استفاده از مرخصی شیردهی: یکی از دغدغه‌های مادران پس از بازگشت به کار، شیردهی به نوزاد است. شما می‌توانید روزانه در 3 نویت (هر بار به مدت 1 ساعت) مرخصی شیردهی بگیرید. همچنین این امکان را دارید تا با صحبت با کارفرما، توافق کنید که 1 ساعت زودتر محل کارتان را ترک کنید.
- ساعات کاری انعطاف پذیر: برخی از شرکت‌ها در آگهی شغلی خود در سایت استخدامی، امکان دورکاری یا ساعات کار منعطف را نیز درج می‌کنند. در صورتی که از وجود این امکان در شرکتتان مطلع نیستید، می‌توانید با صحبت با کارفرما، پس از دوران مرخصی زایمان، ساعات کار روزانه خود را کمتر نموده و یا توافق کنید که بخشی از کار را در ساعات غیر اداری یا در روزهای تعطیل انجام بدهید. همچنین، در صورتی که نوع کارتان اجازه می‌دهد، می‌توانید در صورت موافقت کارفرما، مدتی را دورکاری کرده و یا با ساعات کاری منعطف فعالیت کنید.
جمع‌بندی
دوران بارداری و یک سال اول پس از آن، زمان بسیار مهم و حساسی برای مادر و نوزاد است. یکی از مهم‌ترین دغدغه‌های زنان شاغل، امکان دریافت مرخصی بارداری در این مدت است. این نوع مرخصی اهمیت بسیار زیادی برای حفظ سلامت جسمی و روحی مادر و نوزاد دارد و قوانین مشخصی درباره آن وضع شده است که در این مقاله به آن‌ها پرداختیم. به طور خلاصه، ایران یکی از کشورهای موفق در زمینه ارائه مرخصی زایمان به زنان و مردان محسوب می‌شود.