شغل مهندسی شیمی با استفاده از فناوری‌های پیشرفته باعث افزایش کیفیت زندگی در حوزه‌هایی نظیر مدیریت منابع، حفاظت زیست‌محیطی، ایمنی و کنترل کیفیت مواد غذایی و… شده است. پیش‌بینی شده که بازار کار این شغل تا سال 2029 حدود 4 درصد رشد خواهد داشت.
فارغ‌التحصیلان رشته مهندسی شیمی دانشگاه تهران یا سایر دانشگاه‌های معتبر می‌توانند در صنایع مختلفی، از صنایع غذایی و صنایع شیمیایی تا نفت و پتروشیمی فعالیت کنند. در ادامه، به معرفی شغل مهندسی شیمی و بررسی وضعیت بازار کار و استخدام مهندس شیمی می‌پردازیم.
پیش‌نیاز‌های تحصیلی ورود به شغل مهندسی شیمی
برای ورود به شغل مهندسی شیمی باید در ابتدا پیش‌نیاز‌های تحصیلی مورد نیاز را بگذرانید.
رشته مهندسی شیمی، یکی از رشته‌های جدید دانشگاهی است که تلفیقی از رشته‌های مختلف تلقی می‌شود. این رشته در ابتدا شاخه‌ای از رشته مهندسی مکانیک بوده و به همین خاطر، اکثر دروس این رشته در مقطع لیسانس با دروس گرایش سیالات در رشته مکانیک مشابه است. البته برخی دروس کاملاً منحصر به فرد و تخصصی برای این رشته در نظر گرفته شده‌اند.
اگرچه رشته مهندسی شیمی هنوز در میان دانشجویان و دانش‌آموزان به خوبی شناخته نشده، اما روز به روز بر تنوع گرایش‌های آن در مقطع تحصیلی ارشد مهندسی شیمی افزوده می‌شود. در ابتدا رشته مهندسی شیمی با تمرکز روی اقتصاد و صنعت ایجاد شد. سپس با نیاز به رشته‌ای که دربرگیرنده چندین رشته مختلف باشد، گسترش پیدا کرد تا به نیاز کسب و کار‌ها و صنایع مختلف پاسخ دهد.
ورود به شغل مهندسی شیمی، مانند سایر مشاغل مهندسی، مستلزم داشتن ذهنی فعال و خلاق برای طراحی و پیاده‌سازی عملیات صنعتی و انجام محاسبات پیچیده است. برخلاف رشته‌های آکادمیک آزمایشگاه‌محور مثل رشته شیمی محض و شیمی کاربردی، رشته مهندسی شیمی به ویژه در مقطع کارشناسی و گاهاً بالاتر نیازی به حضور در آزمایشگاه نداشته و تنها در دوره لیسانس تعدادی درس آزمایشگاهی مشترک به منظور آشنایی برگزار می‌شود.
با این حال، دانشجویان معمولاً در گرایش‌هایی مثل گرایش ترموسینتیک، کاتالیست، بیوتکنولوژی، داروسازی و… نیازمند کار آزمایشگاهی برای تکمیل پایان‌نامه خود هستند. ممکن است که دانشجویان در سایر گرایش‌های مقطع فوق لیسانس و دکتری سر و کاری با آزمایشگاه نداشته و مشغول شبیه‌سازی کامپیوتری و برنامه‌نویسی باشند. این گرایش‌ها عبارت‌اند از: کنترل، شبیه‌سازی، برخی گرایش‌های جداسازی، بهینه‌سازی، پدیده‌های انتقال و ترمودینامیک.
افرادی که علاقه‌مند به فعالیت در زمینه مهندسی نفت و گاز، مواد شیمیایی، صنایع غذایی، ساخت فرآورده های پلیمری، صنایع آبکاری، طراحی و ساخت کاتالیست‌های صنعتی، استخراج فلزات ارزشمند و بازیافت انواع فلزات کمیاب و گرانبها، حفاظت خوردگی و موارد از این قبیل هستند، می‌توانند پس از کسب دانش و مهارت‌های لازم وارد شغل مهندسی شیمی شوند.
مطالب مرتبط: معرفی شغل مهندسی پلیمر و همه آنچه باید درباره این شغل بدانید!
پردرآمدترین گرایش مهندسی شیمی چیست؟
برای آشنایی با کار مهندس شیمی، باید با انواع گرایش‌های آن آشنا شوید. دانشجویان می‌توانند در مقاطع تحصیلی کارشناسی ارشد و دکتری گرایش‌های زیر را انتخاب کنند:
- گرایش شبیه‌سازی: شبیه‌سازی طراحی اولیه با هدف بررسی عملکرد کل واحد یا بخشی از واحد صنعتی با کدنویسی کامپیوتری با زبان‌های برنامه‌نویسی مختلف و برنامه‌های شبیه‌سازی
- گرایش طراحی فرآیند‌ها: طراحی، بهینه‌سازی و شبیه‌سازی بخشی از یک واحد صنعتی در شغل مهندسی شیمی
- گرایش داروسازی: طراحی و ساخت سیستم‌های واکنشی جهت استفاده در کارخانه‌های داروسازی
- گرایش محیط زیست: ارزیابی روش‌های مقابله با آلودگی‌های زیست‌محیطی و تلاش جهت ایجاد برنامه‌هایی برای حفظ محیط زیست و کاهش آلودگی‌ها
- گرایش کاتالیست و ترموسینتیک: طراحی و ساخت انواع کاتالیست‌های پرکاربرد در صنایع مختلفی نظیر صنایع گاز، نفت و پتروشیمی
- گرایش بیوتکنولوژی: کار روی انواع سلول‌ها و سیستم‌های بیولوژیک برای ایجاد تغییراتی به منظور مبارزه با آفات و بیماری‌ها و کاربرد در صنایع غذایی، داروسازی و تصفیه آب
- گرایش کنترل: پیاده‌سازی یک الگوریتم کنترلی و شبیه‌سازی کامپیوتری به منظور بررسی میزان سرعت، دقت و پایداری الگوریتم یا پیاده‌سازی یک الگوریتم کنترلی برای فرآیند‌های شیمیایی با تجهیزات کنترلی مثل کامپیوتر، سنسور و شیر کنترلی
مهارت‌های لازم در شغل مهندسی شیمی
رشته مهندسی شیمی، کاربرد اصول علمی طراحی، توسعه و بهینه‌سازی انواع فرآیند‌های شیمیایی را شامل می‌شود. افراد فعال در شغل مهندسی شیمی برای پیشرفت در این حرفه باید مهارت‌های متنوعی را کسب کنند.
تسلط بر برنامه‌نویسی و کار با نرم‌افزار‌های کامپیوتری
داشتن مهارت در زمینه برنامه‌نویسی و کار با برنامه‌های کاربردی کامپیوتری برای افراد فعال در شغل مهندسی شیمی بسیار مهم است. این مهارت، شبیه‌سازی فرآیند، مدل‌سازی کارآمد و تجزیه و تحلیل داده‌ها را ممکن می‌کند.
اهمیت آشنایی با زبان تخصصی در شغل مهندسی شیمی
برای یک دانشجوی رشته مهندسی شیمی داشتن دانش در زبان تخصصی اهمیت زیادی دارد. مانند بسیاری از رشته‌های فنی، رشته مهندسی شیمی نیز اصطلاحات تخصصی خاص خود را دارد که در تحقیقات، صنعت و محیط‌های دانشگاهی کاربرد دارند.
نقش ریاضی و فیزیک در شغل مهندسی شیمی
برای ورود به شغل مهندسی شیمی باید پایه‌ای قوی در دروس ریاضی و فیزیک داشته باشید. ریاضیات، ستون اصلی مهندسی شیمی بوده و برای تجزیه و تحلیل، مدل‌سازی و حل مسائل مختلف کاربرد زیادی دارد. همچنین برای درک اصول مرتبط با ترمودینامیک، مکانیک سیالات، انتقال حرارت و… باید پایه‌ای قوی در فیزیک داشته باشید.
تسلط بر اصول مهندسی شیمی
شغل مهندسی شیمی اصول مختلفی را شامل می‌شود که شالوده این رشته هستند. تسلط بر این اصول برای طراحی و درک فرآیند‌های شیمیایی مختلف اهمیت زیادی دارد. برخی از این اصول عبارت‌اند از:
- سینتیک واکنش
- انتقال حرارت
- مکانیک سیالات
- ترمودینامیک
- موازنه جرم و انرژی
بررسی بازار کار شغل مهندسی شیمی
همانطور که ذکر شد، رشته مهندسی شیمی دارای گرایش‌های مختلفی است. فارغ‌التحصیلان این رشته می‌توانند در جایگاه‌های شغلی مختلف با وظایف متنوعی مشغول به کار شوند. شما می‌توانید با مراجعه به سایت‌های استخدام، فرصت‌های شغلی این حوزه در عسلویه، تهران و… را مشاهده کرده و رزومه خود را ارسال کنید.
با توجه به پیشرفت سریع فناوری در سال‌های اخیر، انتظار می‌رود که شغل مهندسی شیمی در آینده گسترش یابد و مشاغل جدیدی برای فارغ‌التحصیلان این رشته ایجاد شوند. در ادامه، به بررسی برخی از مهم‌ترین موقعیت‌های شغل مهندسی شیمی می‌پردازیم.
متخصص بازیافت اورانیوم
استفاده از سوخت هسته‌ای مشکلات زیادی را به همراه دارد. به همین خاطر، متخصصان به دنبال جایگزین کردن منابعی مانند انرژی خورشیدی، انرژی بادی، انرژی هیدروژنی و انرژی جزر و مدی به جای انرژی هسته‌ای هستند. اما امروزه سوخت‌های هسته‌ای کاربرد زیادی دارند و کمبود اورانیوم بسیاری از برنامه‌های انرژی را در کشور‌های در حال توسعه که همچنان وابسته به این نوع انرژی هستند، با مشکلات و معضلاتی مواجه می‌کند.
مهندسین شیمی می‌توانند در زمینه بازیافت سوخت هسته‌ای با کار روی منابعی مانند اورانیوم‌های غنی‌شده تسلیحاتی از دوران جنگ سرد و زباله‌های اورانیومی فعالیت کنند. می‌توان این انرژی را برای مصارف صلح‌آمیز مورد استفاده قرار داد.
وضعیت بازار کار متخصص سوخت فضایی در شغل مهندسی شیمی
با توجه به آغاز سفر‌های تجاری فضایی با فعالیت شرکت‌هایی مثل اسپیس ایکس، ویرجین گلکتیک و…، کاهش هزینه سفر‌های فضایی یک زمینه رقابتی برای شرکت‌های فعال در این حوزه خواهد بود. هم اکنون توریسم فضایی شامل پرواز‌های مداری 2 تا 3 ساعته بوده، اما پیش‌بینی می‌شود که در آینده مدت زمان این سفر‌ها افزایش یابد و افراد به سیارات دیگری برده شوند.
افراد فعال در شغل مهندسی شیمی امروزه در حال تحقیق درباره منابع سوخت جایگزین مانند سلول‌های هیدروژنی، سوخت‌های تجدیدپذیر زیستی و فناوری‌های فیوژنی برای استفاده در سفر‌های فضایی هستند.
فعالیت به عنوان متخصص ساده‌سازی در شغل مهندسی شیمی
متخصصان و کارشناسان ساده‌سازی عملیات روزمره مختلف صنعتی را بهینه‌سازی و ساده‌سازی می‌کنند. ما نیاز داریم تا در آینده کار‌ها را فشرده‌سازی کنیم. مهندسان شیمی که بر مباحث بهینه‌سازی تسلط دارند، می‌توانند با ساده‌سازی خطوط تولید به این هدف برسند. صنایع امروزی پیچیده هستند و در آینده پیچیده‌تر خواهند شد. به همین خاطر، مهندسین شیمی باید راهکار‌هایی برای جلوگیری از پیچیده شدن کار‌ها و فعالیت‌های روزمره صنعتی بیابند.
مطالب مرتبط: معرفی شغل مهندسی نفت؛ مزایا و معایب، مهارت‌ها و مسیر شغلی
بازار کار مهندسی نانو در شغل مهندسی شیمی
پیشرفت در زمینه نانوتکنولوژی و بسیاری از فرآیند‌هایی که در مقیاس نانو توسعه یافته‌اند، حاصل تلاش افراد فعال در شغل مهندسی شیمی از طریق صنعتی‌سازی فرآیند‌های نانو است. با وجود تنوع محصولات نانو در بازار، نانوتکنولوژی هنوز یک رشته پژوهشی محسوب شده و به یک صنعت تبدیل نشده است. انتظار می‌رود که با کار مهندسان شیمی در آینده‌ای نه چندان دور، بسیاری از فرآیند‌های نانو وارد سطح صنعتی شده و بازدهی تولید و کیفیت محصولات مختلف را افزایش دهند.
فعالیت به عنوان مهندس پرینت سه‌بعدی غذا در شغل مهندسی شیمی
پیشرفت در زمینه پرینت سه‌بعدی غذا باعث شده که دستگاه‌های پرینتر سه‌بعدی کاربرد زیادی در صنایع مختلف داشته باشند. بخش عمده‌ای از بازار کار مهندسی شیمی برای خانم ها و آقایان با مهندسی صنایع غذایی در ارتباط است.
امروزه مهندسان شیمی فعال در صنایع غذایی روی طراحی پرینتر‌های سه‌بعدی به منظور تولید بهینه مواد غذایی کار می‌کنند. ناسا آزمایش‌های زیادی روی این پرینتر‌ها انجام داده تا بتواند غذای فضانوردان را در سفر‌های طولانی فضایی تأمین کند.
مهندسی معکوس تغییرات آب و هوایی
مهندسین شیمی باید در راستای جبران آسیب‌هایی که بشر به طبیعت وارد کرده و کاهش مشکلات زیست‌محیطی وارد عمل شوند. برای حل این مشکلات نیاز به رویکرد میان‌رشته‌ای وجود دارد. مهندسین شیمی در حال حاضر روی ساخت مدل‌هایی کار می‌کنند که تغییرات آب و هوایی را پیش‌بینی کرده و روش‌هایی را جهت مقابله با این تغییرات پیشنهاد می‌دهند.
شغل مهندسی شیمی فضایی
با توجه به این که استفاده بیش از حد و بی‌رویه از منابع معدنی زمین آسیب‌های زیاد و جبران‌ناپذیری را به محیط زیست وارد کرده و سبب کاهش بسیاری از منابع ارزشمند شده، سایر سیاره‌های منظومه شمسی و اجرام آسمانی مانند سیارک‌ها و ستاره‌های دنباله‌دار منبعی ارزشمند از مواد معدنی هستند.
مانند معدن‌کاری روی زمین، معدن‌کاری روی این اجرام آسمانی نیز به دانش افراد فعال در شغل مهندسی شیمی جهت بهینه‌سازی و خالص‌سازی فرآیند‌های استخراج مواد معدنی نیاز دارد. شرکت SpaceX قصد دارد که تا حدود 30 سال بعد، بیش از یک میلیون انسان را روی مریخ ساکن کند. به همین خاطر، مهندسی شیمی فضایی در آینده‌ای نزدیک فرصت‌های شغلی زیادی را ایجاد خواهد کرد.
حقوق مهندسی شیمی در سال 1403 حدود 15 میلیون تومان در شهر تهران، 17 میلیون تومان در شهر‌های بزرگ و 18 میلیون تومان در شهر‌های کوچک است. درآمد مهندسان شیمی در آمریکا نیز بنابر گزارش سایت Indeed حدود 96 هزار دلار در سال است.
جمع‌بندی
شغل مهندسی شیمی وضعیت بازار کار مناسبی در صنایع مختلف دارد که به مهندسان در این حوزه امکان می‌دهد تا در زمینه‌های مختلفی از جمله مهندسی نانو، مهندسی شیمی فضایی، مهندسی تغییرات آب و هوایی و… فعالیت و درآمدزایی کنند.
برای موفقیت در این حرفه به دانش، مهارت‌های فنی و تجربه عملی نیاز دارید تا بتوانید چالش‌های پیچیده و متنوع در محیط کاری خود را مدیریت کنید. این حرفه باعث توسعه فناوری و پیشرفت صنایع مختلف در سطح جهانی شده و آینده شغلی امیدوارکننده‌ای در ایران یا در صورت مهاجرت به کشور‌های پیشرفته مانند آمریکا، کانادا، آلمان و… دارد.