مدیریت تولید و عملیات یکی از شاخه‌های مهم مدیریت است که به فرآیند برنامه‌ریزی، سازمان‌دهی، هدایت و کنترل منابع انسانی، مواد، تجهیزات و سرمایه برای تولید محصولات یا ارائه خدمات اشاره دارد. مدیریت تولید نقش مهمی در موفقیت هر سازمانی دارد؛ زیرا بر کیفیت، کمیت و هزینه محصولات یا خدمات تولیدشده تأثیرگذار است.
با مدیریت تولید منطقی و روش‌های موثر مدیریت تولید، شرکت‌ها در فعالیت‌های تولیدی خود فعال‌تر خواهند بود. این امر موجب کاهش ریسک‌ها و هزینه‌های تولید می‌شود. در این مقاله به معرفی حوزه کاری مدیریت تولید و عملیات می‌پردازیم. همچنین به اصول مدیریت تولید نگاهی خواهیم انداخت. به‌علاوه، انواع روش‌های مدیریت تولید را معرفی خواهیم کرد.
مدیریت تولید چیست؟
مدیریت تولید، بخشی مهم از فعالیت‌های تولیدی در کارخانه‌ها، کارگاه‌ها و سازمانهای تولیدی است. این بخش مستقیماً در انجام اموری مانند برنامه‌ریزی، نظارت بر پیشرفت فرآیند تولید در زمان مقرر، تأمین تعداد مواد موردنیاز، سازمان‌دهی و کنترل فرآیند تولید نقش دارد. مدیریت تولید را می‌توان شامل تبدیل مواد اولیه به محصولات نهایی با استفاده از نیروی کار، ماشین‌آلات و تجهیزات دانست.
به شکلی که می‌توان گفت امروزه، مدیریت تولید و عملیات پیشرفته نقش مهمی در موفقیت هر سازمانی دارد و می‌تواند به افزایش بهره‌وری، کاهش هزینه‌ها و بهبود کیفیت محصولات کمک کند. در حقیقت هدف اصلی از مدیریت تولید این است که با کمترین هزینه ممکن، محصولات یا خدمات باکیفیت را تولید کند. به شکلی که با انجام این کار، رضایت مشتریان جلب شود.
تحقق این هدف به ترکیبی از مهارت‌های فنی و مدیریتی نیاز دارد. درنتیجه مدیریت تولید و عملیات به مجموعه‌ای از ابزارها و تکنیک‌ها متکی است. اینجا است که شرکت‌ها و سازمانهای تولیدی با انتشار آگهی کار مدیر تولید، به دنبال جذب و استخدام افراد توانمند و باتجربه در این حوزه هستند.
خوب است بدانید که به دلیل اهمیت این حوزه، هم‌اکنون کتاب مدیریت تولید در شاخه فنی و حرفه‌ای نظام آموزشی تدریس می‌شود. به شکلی که دانش آموزان با فراگیری درس مدیریت تولید، با مباحث مختلفی مانند مهم‌ترین واحدهای نظام تولید، روش‌های بهبود کیفیت محصولات و مهم‌ترین عوامل تولید آشنا می‌شوند. در ادامه، به دو بخش اصلی در مدیریت تولید اشاره خواهیم کرد.
مدیریت عملیات
این بخش بر فرآیندهای تولید تمرکز دارد. مدیریت عملیات شامل انتخاب فرآیند تولید، برنامه‌ریزی تولید، کنترل تولید، کنترل کیفیت و کنترل موجودی است.
مدیریت زنجیره تأمین
این بخش بر مدیریت جریان مواد و اطلاعات از گروه تأمین‌کنندگان به مشتریان تمرکز دارد. مدیریت زنجیره تأمین شامل برنامه‌ریزی منابع سازمانی، مدیریت زنجیره تأمین و مدیریت توزیع است.
اصول مدیریت تولید و عملیات
اصول مدیریت تولید، مجموعه‌ای از قواعد و مقرراتی هستند که به مدیران تولید کمک می‌کنند تا فرآیند تولید را به‌طور موثر و کارآمد مدیریت کنند. این اصول عبارت‌اند از:
هدف‌گذاری
اولین گام در مدیریت تولید، تعیین اهداف تولید و برنامه‌ریزی برای دستیابی به آن‌ها است. اهداف تولید باید واضح، قابل‌اندازه‌گیری، قابل‌دستیابی، مرتبط با اهداف کلی سازمان و دارای زمان‌بندی مشخص‌شده باشند.
برنامه‌ریزی
برنامه‌ریزی را می‌توان فرآیند تعیین منابع و فعالیت‌های لازم برای دستیابی به اهداف تولید دانست. به شکلی که پس از تعیین اهداف، باید برنامه مناسبی برای رسیدن به آن‌ها تهیه شود. برنامه‌ریزی تولید شامل تعیین نیازهای مواد، تجهیزات و نیروی انسانی، زمان‌بندی تولید و تخصیص منابع است.
درواقع برنامه‌ریزی تولید (Production Planning)، فرآیند تعیین مقدار، زمان و ترتیب تولید محصولات و خدمات است. این فرآیند به مدیران تولید کمک می‌کند تا از منابع موجود به بهترین نحو استفاده کنند و نیازهای مشتریان را برآورده سازند.
سازمان‌دهی
منظور از سازمان‌دهی، فرآیند تخصیص منابع و وظایف به افراد و گروه‌ها است. سازمان‌دهی تولید شامل ایجاد ساختار سازمانی، تعیین وظایف و مسئولیت‌ها، ایجاد ارتباط بین واحدهای مختلف تولید و تخصیص منابع است.
هدایت
فرآیند انگیزه‌بخشی و رهبری افراد برای انجام وظایف خود را هدایت گویند. همچنین، هدایت فرآیند تولید موارد دیگری مانند ایجاد فرهنگ‌سازمانی، نظارت بر عملکرد کارکنان، حل مشکلات و رهبری تیم‌ها را شامل می‌شود.
کنترل
یکی از موارد موردتوجه در آگهی‌های استخدام مدیر تولید صنایع غذایی، داروسازی و…، کنترل تولید است. فرآیند کنترل تولید (Production Control)، فرآیند نظارت بر عملکرد و اجرای برنامه‌های تولید و مقایسه آن با اهداف است.
کنترل فرآیند تولید شامل جمع‌آوری اطلاعات، اندازه‌گیری عملکرد، مقایسه عملکرد با اهداف و اتخاذ اقدامات اصلاحی در صورت لزوم است. این فرآیند به مدیران تولید کمک می‌کند تا از انطباق تولید با برنامه‌ها اطمینان حاصل کنند. درنتیجه، این فرآیند به مدیران تولید کمک می‌کند تا فرآیند تولید را ازنظر کمیت، کیفیت و هزینه کنترل کنند.
تولید به‌موقع
منظور از تولید به‌موقع، سیستم تولید مبتنی بر کاهش موجودی انبار و تولید محصولات بر اساس نیاز است. این سیستم به کاهش هزینه‌ها و بهبود بهره‌وری کمک می‌کند.
بیشتر بخوانید: همه چیز درباره شغل مدیر تولید
روش‌های رایج و مدرن در مدیریت تولید
روش‌های مدیریت تولید، مجموعه‌ای از تکنیک‌ها و ابزارهایی هستند که به مدیران تولید کمک می‌کنند تا فرآیند تولید را به‌طور موثر و کارآمد مدیریت کنند. هریک از این روش‌ها با توجه به نیازها و شرایط هر سازمان، ممکن است مورداستفاده قرار گیرند.
در حقیقت انتخاب روش مناسب در مدیریت تولید و عملیات به عوامل مختلفی مانند نوع محصول، میزان تقاضا و بودجه بستگی دارد. این روش‌ها شامل روش‌های مرسوم و مدرن در مدیریت تولید و عملیات هستند.
روش‌های مرسوم در مدیریت تولید
بر اساس نوع کسب‌وکار و محصولات تولیدی، ممکن است یکی از انواع رایج روش‌های تولید موردتوجه مدیران تولید در سازمانهای تولیدی قرار گیرد. برخی از روش‌های مرسوم تولیدی عبارت‌اند از:
- روش تولید گسسته (Discrete manufacturing)
- تولید تکراری (Repetitive manufacturing)
- روش تولید گروهی (Batch manufacturing)
- روش تولید کارگاهی (Job shop manufacturing)
- تولید پیوسته (Continuous manufacturing)
روش تولید تکراری
یکی از انواع روش‌های مرسوم برای تولید محصولات، روش تولید تکراری (Repetitive manufacturing) است. این روش برای تولید محصولات یکسان با نرخ تولید مشخص کاربرد دارد. این فرآیند تولید دارای خطوط تولید اختصاصی است که در تمام‌روز و در طول سال، روی تولید یک محصول یا قطعه مشخص کار می‌کنند.
به دلیل کم بودن نیاز به تعویض و تنظیمات، شما می‌توانید سرعت عملیات تولید را با تقاضای مشتری یا نیازهای مشتریان تطبیق دهید. امروزه بسیاری از شرکت‌هایی که محصولات الکترونیکی، خودرو یا کالاهای مصرفی تولید می‌کنند، از فرآیند تولید تکراری استفاده می‌کنند.
روش تولید گروهی
سازمان‌دهی تولید به‌صورت گروهی (Batch production method)، معمولاً برای تولید انبوهی از محصولات با یک سیستم مشترک استفاده می‌شود. در این روش ماشین‌آلات را برای یک محصول تنظیم نمی‌کنند، بلکه تنظیمات ماشین‌آلات برای یک گروه از محصولات انجام می‌شود.
با استفاده از این روش، یک دوره تولید ممکن است برای برطرف کردن نیازهای مشتری کافی باشد؛ بنابراین پس از تمام شدن تولید، می‌توان تجهیزات را تمیز کرد. در این صورت زمانی که نیاز به دسته دیگری از محصولات دارید، تولید را از سر گرفته و به فعالیت ادامه می‌دهید.
تولید مواد غذایی، چاپ روزنامه، انتشار کتاب و تولید داروها، اغلب با کمک فرآیند تولید گروهی انجام می‌شوند. برخی از ویژگی‌های روش تولید گروهی عبارت‌اند از:
- تفکیک محصولات به گروه‌های خاص
- داشتن یک فرآیند تولید دقیق برای هر گروه از محصولات
- امکان تعیین تعداد، نوع و چیدمان ماشین‌آلات
- کاهش حجم و زمان آماده‌سازی فنی
روش‌های مدرن مدیریت تولید
روش‌های مدرن در مدیریت تولید و عملیات مبتنی بر مشارکت کارکنان و استفاده از فناوری‌های جدید هستند. برخی از روش‌های مدرن مدیریت تولید عبارت‌اند از:
- روش تولید ناب (Lean Manufacturing)
- تولید ابری (Cloud manufacturing)
- روش تولید انبوه (Mass production)
- سفارشی‌سازی انبوه (Mass customisation)
- روش تولید مبتنی بر هوش مصنوعی (Artificial Intelligence (AI) manufacturing)
روش تولید ناب
این روش از مدیریت تولید و عمليات پيشرفته، یک رویکرد مبتنی بر کاهش ضایعات و بهبود بهره‌وری است. روش تولید ناب (Lean Manufacturing) بر شناسایی و حذف فعالیت‌های غیرضروری و کاهش زمان چرخه تولید تمرکز دارد.
این مفهوم در دهه 1940 در یک واحد تولید خودروی تویوتا در ژاپن به وجود آمد. بعد از شروع فعالیت، روش تولید ناب به‌وسیله شرکت‌ها در صنایع مختلف در سراسر جهان پذیرفته شد. این روش از مدیریت و عملیات نوین به دلیل نوآوری‌های مدرن مانند ربات‌های خودکار، یادگیری ماشین و نرم‌افزار تولید، همچنان در حال تکامل است.
روش تولید انبوه
تولید انبوه (Mass Production) یک روش تولید مبتنی بر تولید انبوه محصولات یکسان است. این روش بر کاهش هزینه‌های تولید تمرکز دارد و از طریق استفاده از ماشین‌آلات و نیروی کار تخصصی، به این اهداف دست می‌یابد.
تولید انبوه یکی از عوامل مهم در رشد صنعتی و سهولت دسترسی مصرف‌کنندگان به مجموعه گسترده‌ای از محصولات ارزان‌قیمت است. بااین‌حال، روش تولید انبوه ممکن است برای تولید محصولاتی که نیاز به سطوح بالایی از سفارشی‌سازی در فرآیند تولید خود دارند، مناسب نباشد.
سفارشی‌سازی انبوه
سفارشی‌سازی انبوه (Mass customisation)، یک استراتژی تولید است که مزایای تولید انبوه را با توانایی سفارشی‌سازی محصولات برای تأمین نیازها و ترجیحات مشتریان ترکیب می‌کند. این فرآیند تولید به شرکت‌ها این امکان را می‌دهد که بدون فدا کردن کارایی و الزامات مرتبط با روش‌های سنتی تولید انبوه، مجموعه‌ای گسترده از محصولات را ارائه دهند.
سفارشی‌سازی انبوه، حرکتی به سمت تولید بیشتر با محوریت نظر مشتریان است. در اینجا هدف کسب‌وکارها، ایجاد تعادلی بین ارائه محصولات سفارشی‌سازی شده و حفظ کارایی عملیاتی است. با اعطای قدرت انتخاب به مشتریان و درعین‌حال حفظ مقیاس تولید، روش سفارشی‌سازی انبوه به شرکت‌ها این امکان را می‌دهد که با نیازهای متنوع بازار مواجه شوند و وفاداری بیشتری در مشتریان ایجاد کنند.
مزایای مدیریت تولید
مدیریت تولید مزایای زیادی برای سازمان‌ها دارد. برخی از مزایای مدیریت تولید عبارت‌اند از:
افزایش بهره‌وری
مدیریت تولید و عملیات نوین به افزایش بهره‌وری نیروی کار، ماشین‌آلات و تجهیزات کمک می‌کند.
کاهش هزینه‌ها با مدیریت تولید و عملیات
مدیریت تولید به کاهش هزینه‌های تولید، ازجمله هزینه‌های مواد اولیه، نیروی کار، انرژی و نگهداری کمک می‌کند.
بهبود کیفیت محصولات
مدیریت تولید به بهبود کیفیت محصولات، ازجمله کاهش ضایعات و محصولات معیوب کمک می‌کند.
افزایش رضایت مشتریان
مدیریت تولید به افزایش رضایت مشتریان، ازجمله بهبود زمان تحویل و ارائه محصولات مطابق با خواسته‌های مشتریان کمک می‌کند. این موضوع می‌تواند نتایج مثبتی بر فعالیت‌های مرتبط با بازاریابی محصولات داشته باشد.
نقش مدیریت تولید در سازمان
نقش مدیریت تولید در سازمان بسیار حیاتی است. بخش مدیریت تولید مسئولیت تولید محصولات یا ارائه خدمات را بر عهده دارد. این بخش از سازمان با انجام اموری مانند بهبود فرآیندهای تولید، مدیریت منابع تولیدی و ارتقای بهره‌وری کلان شناخته می‌شود. در ادامه توضیحات بیشتری ارائه شده است.
برنامه‌ریزی تولید
مدیریت تولید مسئول برنامه‌ریزی فعالیت‌های تولیدی در سازمان است. این مورد شامل برنامه‌ریزی تولید، تعیین تعداد واحدهای تولیدی مناسب، تعیین زمان‌بندی تولید و برآورد نیازهای تولیدی است.
کنترل کیفیت
مدیریت تولید نقش بسیار مهمی در کنترل کیفیت محصولات دارد. این مورد شامل اعمال استانداردها و فراهم کردن محصولات با کیفیت مطلوب است.
مدیریت انبارها
مدیر تولید مسئولیت مدیریت مواد و محصولات در انبارها را بر عهده دارد. مدیریت انبارها شامل کنترل موجودی‌ها، تعدیل میزان سفارش‌ها و بهبود جریان مواد است.
بهینه‌سازی فرآیندهای تولید
مدیریت تولید مسئول بهبود و بهینه‌سازی فرآیندهای تولیدی است. این کار شامل استفاده بهینه از منابع، کاهش هدر رفت منابع و بهبود بهره‌وری فعالیت‌های تولیدی می‌شود.
افزایش بهره‌وری
مدیریت تولید مسئولیت افزایش بهره‌وری کلان در فعالیت‌های تولیدی را بر عهده دارد. این مورد شامل بهبود فرآیندها، کاهش هدررفت‌ها و بهبود سیستم‌ها و تجهیزات تولیدی می‌شود.
مهارت‌های موردنیاز برای مدیر تولید
مدیر تولید باید دارای مهارت‌های فنی و مدیریتی باشد. مهارت‌های موردنیاز برای مدیر تولید شامل مهارت‌های رهبری و مدیریتی، مهارت‌های فنی درزمینه تولید، مهارت‌های تحلیلی و حل مسئله، مهارت‌های ارتباطی و بین فردی و آشنایی با ابزارها و نرم‌افزارهای مدیریت تولید است.
بازار کار مدیریت تولید
مدیریت تولید در صنایع مختلف کاربرد دارد. صنایع تولیدی مانند صنایع خودروسازی، صنایع الکترونیک و صنایع غذایی از مدیریت تولید برای تولید محصولات خود استفاده می‌کنند.
با پیشرفت فناوری، انتظار می‌رود که مدیریت تولید دچار تحول شود. روندهایی مانند هوش مصنوعی، جهانی‌شدن و انتظارات مشتریان، بر مدیریت تولید در آینده تأثیر خواهند گذاشت.
ظهور فناوری‌هایی مانند هوش مصنوعی، یادگیری ماشینی و اینترنت اشیا، تأثیر عمیقی بر مدیریت تولید خواهد گذاشت. همچنین، جهانی‌شدن باعث افزایش رقابت بین شرکت‌ها شده است و شرکت‌ها را مجبور می‌کند تا فرآیند تولید خود را کارآمدتر کنند.
دراین‌بین انتظارات مشتریان، عاملی مهم در فرآیند مدیریت تولید و عملیات خواهد بود. در آینده مشتریان انتظارات بالاتری از محصولات و خدمات دارند و شرکت‌ها باید برای پاسخگویی به این انتظارات، فرآیند تولید خود را بهبود بخشند.
مطالب مرتبط: مهم‌ترین سوالات و نکات مصاحبه شغلی مدیر تولید
جمع‌بندی
مدیریت تولید یکی از مهم‌ترین بخش‌های هر سازمانی است که می‌تواند نقش مهمی در موفقیت آن ایفا کند. آشنایی با اصول و روش‌های مدیریت تولید، برای مدیران و کارکنان فعال در بخش تولید ضروری است.
با مدیریت تولید مناسب و روش‌های موثر در مدیریت تولید، شرکت‌ها در فعالیت‌های تولیدی خود موفق خواهند بود. درنتیجه، سازمانهای تولیدی با استفاده از مدیریت تولید و عملیات می‌توانند ریسک‌ها را به حداقل رسانده و هزینه‌های موجود در فرآیند تولید را محدود کنند.
منبع: unleashedsoftware